[...] Dzień po ukazaniu się Imagines światło dzienne ujrzała nowa poetycka książka Zegadłowicza: Tematy chińskie. Wszystko wskazuje na to, iż Tematy były książką przygotowywaną w największym pośpiechu („Marzec-kwiecień tysiąc dziewięćset dziewiętnastego roku” – tak informacja o czasie powstawania tomu widnieje na kartach książki), bez liczenia się z kosztami i względami praktycznymi. Do nowego tomu poezji, który miał być rarytasem bibliofilskim, godnym konesera tej miary co Miriam, weszły wiersze publikowane uprzednio przez Zegadłowicza w „Maskach” – nie było zatem kłopotu z przygotowaniem materiału. Niemniej jednak, nauczony złym doświadczeniem z drukiem Imagines, poeta nie chciał powierzać druku swej nowej książki Dziubanowskiemu[1]. Rozwiązaniem okazała się wadowicka drukarnia, której właścicielem był Franciszek Foltin, ojciec gimnazjalnego kolegi Zegadłowicza. Książka ukazała się w rekordowo szybkim czasie – od złożenia materiału do wydrukowania gotowych egzemplarzy minęło zaledwie kilka tygodni[2]. Tak rozpoczęła się długotrwała i nadzwyczaj owocna współpraca gorzeńskiego literata z wadowickim drukarzem – w przyszłości Foltin miał opublikować wiele innych książek Zegadłowicza.

Tematy chińskie zdobiły aż dwa ekslibrisy wykonane przez Ludwika Misky’ego: jeden, tłoczony w barwach czarnej i złotej, przedstawiał pegaza z opuszczonymi skrzydłami i opatrzony był „wielkopańskim” podpisem „Emil z Gorzenia Zegadłowicz”; drugi natomiast przedstawiał kruka z pierścieniem w dziobie na tle – przerysowanego z murów wadowickiego kościoła – zegara słonecznego opatrzonego hasłem: „Człecze – czas ucieka, wieczność czeka” (to o wykorzystaniu akwaforty Ludwika Misky’ego „Kruk” pisał jej autor do Emila Zegadłowicza na kilka dni przed wydrukowaniem Tematów: „Takoż zgadzam się na wszelkie Twe poczęcia z memi akwami, gdy Ci chińskie pomysły świtają w słowiańskiej głowie” [72.3.3.5]). Prócz ekslibrisów książkę zdobią cztery barwne rysunki ryb. Tom składa się z piętnastu wierszy-tematów – „transkrypcji twórczych z poetów chińskich”.

Wśród poetów zaprezentowanych w wyborze Zegadłowicza znajdują się najwybitniejsi lirycy chińscy z okresu dynastii Tang: Li Tai Pe (Li Taibai)[3], Wang Wei[4], Tu Fu[5], Wang Czanglin, Mang Kao Jen (Meng Haoran)[6] oraz Chang-Tsi[7]. Domniemywać można, iż autor Tematów chińskich posłużył się w swej pracy publikowanymi w prasie literackiej przekładami poezji chińskiej[8] – między innymi dokonywanymi przez Staffa (wydane następnie w tomie Fletnia chińska, 1922) oraz źródłowym dla Staffa tekstem: Die chinesische Flöte – antologią poezji chińskiej z roku 1907 (pierwotnie poezje chińskie zostały przełożone na język francuski przez Judith Gautier i Marquisa D’Hervey Saint-Denysa; a następnie na język niemiecki przez Hansa Bethge). Z ponad osiemdziesięciu chińskich liryków pomieszczonych w tym zbiorze sześć wykorzystanych zostało w symfonii Gustawa Mahlera Pieśń o ziemi („Das Lied von der Erde”, 1907–1908) i być fakt, iż wszystkie liryki chińskie z utworu Mahlera znalazły się (w bezpośrednim sąsiedztwie) w Tematach chińskich[9], świadczy o uwzględnieniu przez Zegadłowicza tego dzieła w pracy nad własnym wyborem poezji chińskiej. Z przygotowanych trzech części antologii w Tematach chińskich ogłoszone zostały dwie, natomiast trzecia – „Wieczny poemat boskiego Li Taj Pe” – dedykowana Ince Tödwen – w zmodyfikowanej postaci ukazała się w druku dziesięć lat później pod tytułem Zegar słoneczny w chińskim ogodzie.

Książka ukazała się w iście symbolicznym nakładzie trzydziestu egzemplarzy. Wiersze pomieszczone w tomie Tematów chińskich poprzedza wydrukowana wykwintną czcionką dedykacja: „Stanisławowi Wyrzykowskiemu”.

Jeśli wierzyć autorowi, książka spotkała się z wielką życzliwością odbiorców. „Dziesięć Tematów [chińskich] oddałem do Mortkowicza – pisał Zegadłowicz 20 kwietnia 1920 roku do żony – wykupione zostały po prostu w dwu dniach, zapytywań było co niemiara [...] – pokup mam zapewniony – chociaż Diabła mi z popularności!” [120.7.18].

 

[1] Także i Ludwik Misky radził Zegadłowiczowi zrezygnować z usług Dziubanowskiego, kiedy komentował informacje poety o przygotowywanych do druku nowych wierszach: „[...] daj Boże abyś prędko je mógł drukować, ale już w innej drukarni, gdyż on [Dziubanowski] Ci tak zawsze będzie robił, a szkoda na to nerwów i czasu drogiego, a i opóźnia Ci rozgłos. Więc poszukaj kogoś odpowiedniejszego, bo ten Dziub[anowski] absolutnie nie na seryo rzecz bierze. Albo też obiecaj mu, że go zastrzelisz” – list z 7 stycznia 1919 roku [116.12.1].

[2] Zgodnie z rachunkiem wystawionym przez Franciszka Foltina w dniu 8 stycznia 1920 roku, Emil Zegadłowicz zapłacił za druk Tematów chińskich 400 koron [16.5.40].

[3] Li Taibai (Li tai Pe, Li Po), 701–762, poeta chiński z okresu dynastii Tang, jeden z najwybitniejszych liryków w historii literatury chińskiej. Urodził się w prownicji Shiquan. Po okresie taoistycznej praktyki duchowej przebywał od roku 742 na dworze w Czang-an jako poeta. Wskutek intrygi zmuszony był opuścić dwór i na powrót oddał się studiom taoistycznym, prowadząc wędrowny styl życia, pisząc wiersze i nie stroniąc od trunków. Zgodnie z legendą poeta utonął, kiedy w upojeniu alkoholowym usiłował objąć odbicie kiężyca w wodzie. W roku 1080 zebrano ponad dwa tysiące wierszy Li Taibai chroniąc je przed podzieleniem losu wielu innych liryków poety.

[4] Wang Wei, 699–759; poeta, malarz i muzyk chiński z okresu dynastii Tang. Prekursor szkoły krajobrazu przedstawianego jako rezultat duchowego obcowania z naturą, wynalazca stylu monochromatycznego (między innymi obrazy wody i mgły malowane czarnym tuszem), uważany za założyciela Południowej Szkoły w malarstwie chińskim. Wiódł samotnicze życie artysty, porzuciwszy (jak się sądzi) po śmierci żony dwór cesarski, na którym przebywał wiele lat.

[5] Tu Fu, 710–770, chiński poeta, uznawany za najwybitniejszego liryka literatury chińskiej. Wychowany w tradycji konfucjańskiej, od czasu, kiedy nie zdał egzaminu, który miał mu zapewnić posadę na dworze cesarskim, wiódł życie ubogiego wędrowca. Za sprawą Li Taibai uległ przejściowo wpływom filozoficznym taoizmu. Liryka Tu Fu odznacza się subtelną wrażliwością na piękno, i krzywdę ludzką (tendencje pacyfistyczne).

[6] Meng Hao Ran, 689–740; poeta chiński okresu dynastii Tang.

[7] Chang Tsai, 1020-1077, poeta chiński. Odebrał wykształcenie konfucjańskie, ale pozostawał także pod wpływem taoizmu, stając sie prekursorem myśli neokonfucjańskiej. W roku 1069 mianowany nadwornym bibliotekarzem cesarza.

[8] W czasie współpracy Zegadłowicza z pismem „Museion” na łamach tego periodyku drukowana była praca Remigiusza Kwiatkowskiego „Liryka chińska”, w której autor prezentował twórczość poetycką Konfucjusza, Mu-sana, Li-Taj-Pe, Tu-Fu oraz Kao-Ki-Ti – „Museion” 1911, z. 10, s. 67–89.

[9] W symfonii G. Mahlera wykorzystane zostały następujące liryki ze zbioru Die chinesische Flöte: 1. „Das Lied von der Erde” (w Tematach chińskich jako „Toast” – 10. wiersz w wyborze), 2. Der Einsame im Herbst” („Samotność” – 14.), 3. „Von der Jugend” („Młodość” – 12), 4. „Von der Schönheit” („Słoneczny dzień” – 11.), 5. „Der Trunkene im Frühling” („Wiosenna śpiewka pijanicy” – 15.), 6. „Der Abschied” („Rozstanie” – 13).

 

 

 

 

Mirosław Wójcik, Pan na Gorzeniu. Życie i twórczość Emila Zegadłowicza, Kielce 2005, s. 78-79

 

 

 

Tematy chińskie

 

Li-Tai-Pe, Thu-Fu, Nieznany Poeta, Wang-Czang-Li, Czang-Li, Czang-Tsi,

Mong-Kao-Jen, Wang-Wej


 

[nakładem autora]

Drukarnia Franciszka Foltina w Wadowicach, Wadowice 1919

odbito trzydzieści numerowanych egzemplarzy

exlibris wykonał Ludwik Misky

 

– rkps. BG UAM Poz., 2266 

– egz. AEZ GG., egz. nr 1 z autografem autora