Miroslaw Wojcik's home page Mirosław Wójcik

Zbiór listów Wolfa Lewkowicza

English version "Polin" 2004, nr 17

W latach 1922–1939 Wolf Lewkowicz, zamieszkały w Końskich, Łodzi i Opocznie, prowadził obszerną, bardzo osobistą korespondencję w jidysz z synem swej zmarłej siostry, Solem J. Zissmanem, który urodził się w Końskich, i który przed I wojną światową, jako 11 letni chłopiec, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Kiedy rozpoczynała się ta korespondencja, Wolf miał 36 lat i wraz ze swoją żoną Małke i trójką dzieci mieszkał w Łodzi. W tym czasie Sol miał 20 lat, był kawalerem i mieszkał w Chicago. Po śmierci matki w roku 1920 i po powtórnym ożenku ojca w 1921 Sol opuścił dom i otworzył sklep z używanymi meblami. Sol zachował wiele listów z korespondencji, jaką otrzymywał od wuja. Do dziś przetrwało ponad 175 listów. Wiele z nich dotyczy spraw poufnych, osobistych i rodzinnych. Niektóre zawierają szczegółowe informacje mówiące o sytuacji ekonomicznej, z którą przyszło zmagać się zwykłym Żydom w czasie tego trudnego okresu polskiej historii. Są tu również i okazjonalne napomknienia o antysemityzmie w Polsce. Nić wątku wszystkich listów jednakowoż tka plastyczny obraz desperackiej walki o zachowanie ekonomicznej godności inteligentnego, rzeczowego i dociekliwego polskiego Żyda, który – nie mogąc sprostać obowiązkom żywiciela rodziny – uważa się za złego męża i ojca.

W roku 1922, gdy rozpoczyna się ta korespondencja, Wolf znajduje się w trudnej sytuacji, która, co godne ubolewania, będzie się nieustannie pogarszała przez całe jego życie. Ostatni list, List 178, datowany jest w sierpniu 1939 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej. Wolf Lewkowicz zmarł w Treblince w 1943 roku w wieku 56 lat. List 179, napisany przez dwóch jego kuzynów w roku 1945 z ówczesnej Palestyny, zawiera opis ostatnich, pełnych męczarni dni Wolfa. Jeden z owych kuzynów, Aaron Chmielnicki Karmi, uciekł z bydlęcego wagonu, w którym wieziono całą jego rodzinę z Opoczna do Treblinki, dostał się do Warszawy i dziś jest jednym z garstki tych członków Żydowskiej Organizacji Bojowej, którzy przeżyli powstanie w getcie warszawskim w roku 1943.

Prezentowane tu listy w jidysz są jedynym namacalnym świadectwem, jakie pozostało po życiu Wolfa Lewkowicza. Krewni z bocznej linii jego rodziny, którzy pielęgnują pamięć po nim, mają nadzieję, że Zbiór listów Wolfa Lewkowicza, składający się z: 1. kopii wspomnianych wcześniej listów napisanych w jidysz, 2. ich przekładu na język angielski oraz innych materiałów anglojęzycznych i 3. taśm magnetofonowych z nagraniem oryginalnych listów w jidysz czytanych przez Sola J. Zissmana, spotka się przyszłości z zainteresowaniem uczonych i w ten sposób trwać będzie jako nieprzemijający pomnik jego pamięci. Komplety Zbioru Listów Wolfa Lewkowicza znajdują się w Harvard College Library i w Muzeum Holocaustu w Stanach Zjednoczonych.

Lipiec, 1995

1922

List nr 3 Łódź, 5 sierpnia 1922

List nr 1 Łódź, 4 listopada 1922

List nr 2 Łódź, 18 listopada 1922

1923

List nr 3a 20 stycznia 1923

List nr 4 Łódź, 29 stycznia 1923

List nr 5 Łódź, 10 lutego 1923

List nr 6 Łódź, 5 kwietnia 1923

List nr 7 Łódź, 24 kwietnia 1923

List nr 8 Łódź, 20 maja 1923

List nr 9 Łódź, 5 czerwca 1923

List nr 10 Łódź, 22 czerwca 1923

List nr 11 Łódź, 10 lipca 1923

List nr 46 12 lipca 1923

List nr 89 Opoczno, 28 lipca 1923

List nr 12 Łódź, 15 sierpnia 1923

List nr 13 Łódź, 2 września 1923

List nr 91 września, 1923

List nr 13a Łódź, 22 września 1923

List nr 37 Łódź, 1 października 1923

List nr 96 Łódź, 15 listopada 1923

List nr 96a Łódź, listopada 1923

List nr 21a Łódź, 30 grudnia 1923

1924

List nr 15 Łódź, 1 lutego 1924

List nr 17 Opoczno, 15 lutego 1924

List nr 18 Opoczno, 15 lutego 1924

List nr 18x

List nr 19 Łódź, 19 marca 1924

List nr 20 Łódź, 30 marca 1924

List nr 16 Łódź, 25 maja 1924

List nr 21 Łódź, 27 maja 1924

List nr 21b Łódź, 20 czerwca 1924

List nr 22 Łódź, 20 lipca 1924

List nr 23 Łódź, 18 sierpnia 1924

List nr 24 Łódź, 16 września 1924

List nr 25 Łódź, 8 października 1924

List nr 26 Łódź, 20 listopada 1924

List nr 14 Łódź, 20 grudnia 1924

1925

List nr 27 Łódź, 1 stycznia 1925

List nr 28 Łódź, 1 lutego 1925

List nr 29 Łódź, 21 lutego 1925

List nr 30 Łódź, 26 marca 1925

List nr 31 Łódź, 20 kwietnia 1925

List nr 32 Łódź, 8 maja 1925

List nr 33 Łódź, 5 czerwca 1925

List nr 34 Łódź, 25 lipca 1925

List nr 36 Łódź, 27 września 1925

List nr 38 Opoczno, 9 listopada 1925

List nr 39 Łódź, (listopada) 1925

List nr 40 Łódź, 8 grudnia 1925

List nr 41 Łódź, 23 grudnia 1925

1926

List nr 42 Łódź, 27 stycznia 1926

List nr 43 Łódź, 29 stycznia 1926

List nr 44 30 stycznia 1926

List nr 45 Łódź, 15 lutego 1926

List nr 47 Łódź, 31 marca, 1926

List nr 48 Łódź, 1 kwietnia 1926

List nr 49 Łódź, 11 kwietnia 1926

List nr 50 Łódź, 20 kwietnia 1926

List nr 51 Opoczno, 28 kwietnia 1926

List nr 52 Opoczno, 10 maja 1926

List nr 52a

List nr 53 Opoczno, 27 maja 1926

List nr 54 Opoczno, 13 czerwca 1926

List nr 55 Opoczno, 17 lipca 1926

List nr 56 Opoczno, 24 lipca 1926

List nr 57 Opoczno, 15 sierpnia 1926

List nr 58 Opoczno, 31 sierpnia 1926

List nr 59 Opoczno, 2 września 1926

List nr 60 Opoczno, 12 września 1926

List nr 60a Opoczno

List nr 61 Opoczno, 8 października 1926

List nr 62 Opoczno, 31 października 1926

List nr 63 Opoczno, 28 listopada 1926

List nr 64 Opoczno, 20 grudnia 1926

1927

List nr 65 Opoczno, 16 stycznia 1927

List nr 66 Opoczno, 30 stycznia 1927

List nr 67 Opoczno, 3 marca 1927

List nr 68 Opoczno, 15 marca 1927

List nr 69 Opoczno, 10 kwietnia 1927

List nr 85 Łódź, 22 kwietnia 1927

List nr 70 Opoczno, 5 maja 1927

List nr 71 Opoczno, 28 maja 1927

List nr 72 Opoczno, 14 czerwca 1927

List nr 73 Opoczno, 20 lipca 1927

List nr 74 Opoczno, 23 sierpnia 1927

List nr 75 Opoczno, 12 września 1927

List nr 75a Opoczno, 13 września 1927

List nr 76 Opoczno, 8 listopada 1927

List nr 77 Opoczno, 10 grudnia 1927

1928

List nr 78 Łódź, 1 stycznia 1928

List nr 79 Łódź, 24 stycznia 1928

List nr 80 Łódź, 9 lutego 1928

List nr 81 Łódź, 22 lutego 1928

List nr 82 Łódź, 12 marca 1928

List nr 83 Opoczno, 22 marca 1928

List nr 84 Łódź, 16 kwietnia 1928

List nr 86 Łódź, 1 maja 1928

List nr 87 Łódź, 14 czerwca 1928

List nr 88 Łódź, 5 lipca 1928

List nr 90 Łódź, 28 sierpnia 1928

List nr 92 Łódź, 18 września 1928

List nr 93 Opoczno, 3 października 1928

List nr 94 Łódź, 14 października 1928

List nr 95 Opoczno, 3 listopada 1928

List nr 97 Łódź, 1 grudnia 1928

1929

List nr 98 Łódź, 21 stycznia 1929

List nr 99 Opoczno, 15 lutego 1929

List nr 100 Łódź, 27 lutego 1929

List nr 101 Łódź, 2 kwietnia 1929

List nr 102 Łódź, 15 kwietnia 1929

List nr 103 Łódź, 30 kwietnia 1929

List nr 104 Łódź, 7 czerwca 1929

List nr 105 Łódź, 11 czerwca 1929

List nr 106 Łódź, 1 lipca 1929

List nr 107 Łódź, 28 lipca 1929

List nr 108 Łódź, 12 sierpnia 1929

List nr 109 Opoczno, 29 września 1929

List nr 110 Łódź, 16 października 1929

List nr 111 Opoczno, 16 listopada 1929

List nr 112 Opoczno, 8 grudnia 1929

1930

List nr 113 Opoczno, 20 lutego 1930

List nr 114 Łódź, 27 lutego 1930

List nr 115 Łódź, 17 kwietnia 1930

List nr 116 Łódź, 20 lipca 1930

List nr 117 Łódź, 17 września 1930

List nr 118 Łódź, 30 września 1930

List nr 119 Łódź, 10 listopada 1930

1931

List nr 120 Łódź, 6 stycznia 1931

List nr 121 Łódź, 10 marca 1931

List nr 122 Łódź, 18 kwietnia 1931

List nr 123 Łódź, 21 kwietnia 1931

List nr 124 Łódź, 12 lipca 1931

List nr 125 Łódź, 31 sierpnia 1931

List nr 126 Łódź, 18 października 1931

List nr 127 Łódź, 20 grudnia 1931

1932

List nr 128 Łódź, 7 lutego 1932

List nr 129 Łódź, 24 kwietnia 1932

List nr 130 Łódź, 1 sierpnia 1932

List nr 131 Łódź, 16 września 1932

List nr 132 Łódź, 8 listopada 1932

List nr 133 Łódź, 28 grudnia 1932

1933

List nr 133a Łódź, 9 marca 1933

List nr 134 Łódź, 14 maja 1933

List nr 135 Łódź, 20 sierpnia 1933

List nr 136 Łódź, 10 września 1933

List nr 136x

List nr 137 Łódź, 10 października 1933

List nr 138 Łódź, 12 grudnia 1933

1934

List nr 139 Łódź, 30 stycznia 1934

List nr 140 Łódź, 23 kwietnia 1934

List nr 141 Łódź, 31 maja 1934

List nr 142 Łódź, 20 sierpnia 1934

List nr 143 Łódź, 7 października 1934

List nr 143a Łódź, 7 października 1934

List nr 144 Łódź, 12 grudnia 1934

1935

List nr 145 Łódź, 20 stycznia 1935

List nr 146 Łódź, 10 marca 1935

List nr 147 Łódź, 28 kwietnia 1935

List nr 148 Łódź, 20 czerwca 1935

List nr 149 Łódź, 1 października 1935

List nr 150 Łódź, 1 grudnia 1935

1936

List nr 151 Łódź, 6 stycznia 1936

List nr 152 Łódź, 17 lutego 1936

List nr 153 Łódź, 1 marca 1936

List nr 154 Łódź, 7 maja 1936

List nr 155

List nr 156 Łódź, 17 sierpnia 1936

List nr 157 Łódź, w przededniu Rosh Hashona, 9 września 1936

List nr 158 Łódź, 15 listopada 1936

1937

List nr 159 Łódź, 4 stycznia 1937

List nr 160 Łódź, 22 lutego 1937

List nr 161 Łódź, 7 marca 1937

List nr 161a Łódź, 5 marca 1937

List nr 162 Łódź, 18 maja 1937

List nr 163 Łódź, 15 lipca 1937

List nr 164 Łódź, 12 września 1937

List nr 165 Łódź, 22 października 1937

List nr 166 Łódź, 22 listopada 1937

List nr 167 Łódź, 30 listopada 1937

List nr 167a Łódź, 29 listopada 1937

List nr 168 Łódź, 14 grudnia 1937

List nr 169 Opoczno, 28 grudnia 1937

1938

List nr 170 Łódź, 16 stycznia 1938

List nr 171 Łódź, 20 lutego 1938

List nr 172 Łódź, 10 marca 1938

List nr 173 Łódź, 20 kwietnia 1938

List nr 174 Łódź, 15 maja 1938

1939

List nr 175 Opoczno, 7 kwietnia 1939

List nr 176 Łódź, 8 czerwca 1939

List nr 177 Łódź, 14 lipca 1939

List nr 178 Łódź, 8 sierpnia, 1939

1945

List nr 179 Tel Aviv, 29 grudnia 1945

Mirosław Wójcik, Listy Wolfa Lewkowicza

Listy

z 20 maja 1923,

27 września 1925

oraz 7 kwietnia 1939 roku

opublikowane zostały

w "Midraszu" 1997, nr 6, s. 40-44.